صنایع دستی
نقش حیات مغان بر ورنی
بافت ورنی به عنوان یکی از بافته‌های داری استان همچنان در میان عشایر اردبیل رایج است
استان اردبیل در فهرست مهد بافته‌های داری کشور قرار دارد، از آن رو که اقلیم و جغرافیای منطقه، اشتغال بخش قابل توجهی از جمعیت به دامداری و کشاورزی و صنایع وابسته و حیات روستایی در کنار عشایر موجب شده است تامین زیرانداز از سوی خود خانواده‌ها انجام شود.
به گزارش تسنیم، این میراث معنوی کهن به شکل بافت گلیم، جاجیم، قالی و ورنی بروز و ظهور یافته است. در تمامی مناطق استان بافته‌های داری رواج دارد و حتی دوخت البسه با پارچه‌هایی که زنان خود آنها را تولید می‌کنند نیز رایج است. در شمال استان بیشتر ورنی، در مرکز گلیم و در جنوب آن جاجیم بافته می‌شود و به واسطه تنوع تولید، مهارت‌های به کار رفته، مواد اولیه بومی و نقشه‌های کم‌نظیر هر 3 اثر نشان ملی جغرافیایی را از آن خود کرده‌اند.
تولید ورنی؛ متاثر از فرهنگ بومی
یکی از تولیدکنندگان ورنی پارس‌آباد گفت: در این منطقه ورنی را بیشتر زنان و دختران عشایر تولید می‌کنند و تمامی مراحل تولید توسط خود عشایر سپری می‌شود. «سیاب کاظم‌زاده» افزود: در تولید ورنی، بعد از رنگرزی و آماده کردن مواد اولیه، داری برپا می‌شود و زنان تمام نقوشی را که برآمده از زندگی پیرامون عشایر است، در بافته خود به کار می‌گیرند.
وی با تاکید بر این‌که ورنی بافته ذهنی و بدون نقشه است، اظهار کرد: ورنی در اندازه‌های مختلف با تار و پود پشمی یا ابریشمی بافته می‌شود.«شکر نجف‌زاده» دیگر تولیدکننده این منطقه هم با تاکید بر اهمیت تاریخی ورنی گفت: روستاییان نیز ورنی می‌بافند. با وجود تغییر سبک زندگی، بافت ورنی همچنان رواج دارد و زنان و دختران عشایر از نقوش حیوانات، پرندگان و زندگی عشایری در آن استفاده می‌کنند.
شباهت نقوش ورنی با سفال‌های تاریخی
زیبایی نقوش ورنی سال گذشته پژوهشگران و کارشناسان را بر آن داشت که نشان جهانی جغرافیایی را نیز به این صنعت دست اختصاص دهند. معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل درباره تولید ورنی و اهمیت تاریخی آن بیان کرد: از بافته‌های داری رایج در دشت مغان استان اردبیل ورنی است که در میان عشایر شاهسون متداول است. در این نوع بافته عشایری و روستایی، نقوش حیوانات و پرندگان به صورت هندسی و ساده‌شده دیده می‌شود.
«ملکه گلمغانی‌زاده» ادامه داد: این نقوش به تصاویر حیوانی ترسیم شده روی سفال‌های پیش از تاریخ این منطقه نیز بسیار شباهت دارد. ورنی بافته‌ای است فرش‌نما که بدون نقشه و به صورت ذهنی از سوی زنان و دختران عشایر منطقه مغان تولید می‌شود.
وی گفت: ورنی اغلب در نقاط قشلاقی بافته می‌شود و نقوش شکل گرفته در تار و پود آن نشانگر محیط پیرامون عشایر و روستاییان و انعکاس آن در اذهان بافنده‌ها و در واقع نمودار ذهن توانا و استعدادهای بالقوه آنان است. بیشتر نقوش مربوط به حیوانات و وحوش منطقه شامل گوزن، آهو، گرگ، سگ گله، بوقلمون، مرغ و خروس، گربه، مار، عقاب، گوسفند، شتر، شیر، ببر، روباه، شغال، و پرندگان محلی است.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی اردبیل افزود: ابزار تولید ورنی همچون دار، دفتین، سیخ و کجو در محل تهیه می‌شود. ورنی‌های تولیدی دشت مغان زمینه‌های لاکی، سرمه‌ای، کرمی، سفید، پیازی، آبی روشن و سبز با نقش حیوانات در وسط و حاشیه‌ای حداکثر به عرض 20 سانتیمتر در طرفین دارند.
به گفته وی، اندازه‌های رایج ورنی شامل ورنی قالی، ورنی کناره، ورنی زرع و نیم، ورنی قالیچه و ورنی پشتی است.گلمغانی‌زاده اظهار کرد: عشایر مستقر در دشت مغان در گذشته، پس از چیدن پشم دام‌های موجود در منطقه در فصول مناسب، آنها را با دوک‌های نخ‌ریسی سنتی ریسیده و با روش‌های سنتی رنگرزی می‌کردند و سپس در بافت ورنی مورد استفاده قرار می‌دادند. البته امروزه رنگرزی در محل کمتر انجام و برای این کار از کارگاه‌های رنگرزی استفاده می‌شود.
ضرورت تجاری‌سازی صنایع دستی
اما اهمیت و نحوه استفاده از بافته‌های داری به واسطه تغییر سبک زندگی تغییر کرده است. زمانی گلیم و ورنی استفاده قابل توجهی داشت، اما امروز نگاه بازار به آن به عنوان یک هنر دست فاخر و تزئینی است.
مدیر‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اردبیل درباره برنامه‌های این مجموعه برای رونق تولید و فروش بافته‌های داری گفت: در چند مرحله به این مهم توجه شده است که مرحله نخست، معرفی و تبلیغ گسترده از طریق راه‌اندازی بازارچه‌ها و نمایشگاه‌های صنایع دستی است.
«نادر فلاحی» تاکید کرد: هنوز در معرفی غنای بافته‌های داری به موفقیت مطلوب دست نیافته‌ایم و لازم است اهمیت، نقوش و مواد اولیه بومی آن در حد گسترده به‌ویژه به بازارهای جهانی معرفی شود.وی با تاکید بر این‌که در کنار معرفی، ارتقای کیفی تولیدات نیز دنبال می‌شود، افزود: ما موظف به صیانت از میراث معنوی در حوزه صنایع دستی هستیم و ثبت ملی و جهانی نیز به همین دلیل انجام می‌شود. در عین حال باید آموزش‌هایی به منظور تربیت بافندگان و بهبود کیفی تولیدات ارائه شود که کارگاه‌های روستایی به همین منظور راه‌اندازی شده‌اند.
این مسئول مرحله بعد را توجه به نیاز بازار برای تولید عنوان کرد و گفت: بدون توجه به نیاز بازار، تولید محکوم به شکست است و محصول روی دست صنعتگر باقی می‌ماند. فلاحی به عنوان مثال به ورنی مغان اشاره کرد که می‌تواند در ابعاد کوچک تابلویی بافته شود و زینت‌بخش منزل هر ایرانی باشد. وی بیان کرد: در این خصوص لازم است تولیدکنندگان نیز یاریگر ما باشند و زمینه تولید را با هدف تجاری‌سازی و با معلوماتی که در اختیار آنها قرار داده می‌شود، فراهم سازند.
